W/Q; Xildhibaan C/raxmeen Odowaa
Qudbadda Madaxweynuhu maanta Baarlamaanka ka jeediyay, ee aan wada dhagaysanay, waxa ay tusaale cad u tahay in uu wali wado habdhaqankii uu afarta sano wadanka ku hagayay, ee uu saldhigga uga dhigay marin habaabin iyo u been sheegid umadda soomaaliyeed.
Qudbaddii uu jeediyay Farmaajo, xiligii u ahaa murashax madaxweyne, balanqaadayadii uu ku xusay wax uu ka fuliyay ee uu maanta sheegi karo majiraan.
Madaxweynaha markii la doortay, waxaa hor-tabin uhaa dalka seddex arrin oo kala ah dhamaystirka dastuurka, dhisidda ciidan awood u leh difaaca qaranka, iyo hirgalinta doorasho qof iyo cod ah, seddexdaas arrin waxa ay ahayd in uu sal uga dhigo siyaasadda lagu shaqaynayo afarta sano, si loo helo dowlad xaqiijisa himilada shacabka. Madaxwaynuhu arrimaha aan soo sheegnay majirto mid uu wax la taaban karo ka qabtay, taa badalkeeda waxa uu ku mashquulay arrimo aan asaasi ahayn, sida faan, caga-jugleyn, caburin, iyo kacaameyn salka ku haya dhaqan kali talisnimo.
Seddexda arrin ee la rabay in Madaxweynaha uu hor-tabin ka dhigto waxa ay ahaayeen:
1. Dhamaystirka dastuurka : Dhamaystirka dastuurka, dowladdii midaan ka horaysay, wax la taaban karo ayeey ka qabatay, waxa ayna soo gaarsiiyay meel fiican, ayada oo la soo guddbiyay xulashooyin, sal looga dhigin karo wadah hadal dhexmara dowladda federaalka iyo dowladaha xubnaha ka ah, daneeyayaasha siyaasadeed, ururada bulshada rayidka iyo qaybaha kale ee bulshada, si ay u kala doortaan, dabadeeddna laga ansixiyo Baarlamaanka, ugu danbeeyna la galiyo afti dadweyne. Dib u eegistii Dastuurka waxa ay maanta maraysaa meeshii uu ugu yimid madaxweynaha. Taa badalkeeda waxa uu madaxweynuhu ku tuntay dastuurkii KGM ee uu ku dhaartay in uu ilaaliyo.
2. Dhismaha ciidan qaran oo awood leh: in la dhiso ciidan qaran, oo isku dhafan, awoodna u leh in uu difaaco dalka, hela daryeel iyo tababr ku filan, kana saaro wadanka Al-Shabaab, ayaa madaxweynaha laga sugayay muddo xileedkiisa.
Si loo dhiso Ciidamadaas waxa ay ahayd in dowladda federaalka iyo dowladaha xubaha ka ah ay si dhab ah uga wada shaqeeyaan si loo dajiyo istiraatiijiyad cad, oo ujeedooyin la fulin karo leh, layslana ogol yahay si loo taabo galiyo.
Madaxwaynuhu si ka gadisan taas, waxa uu door biday in uu dowladaha xubnaha ka ah dowladda feddraalka uu dagaal la galo, waxa uuna go’aansaday in uu asaaso guul-wadayaal, isaga ilaaliya, oo habeen madow lagu qoray xarunta NISA, ka dibna loo diray Eritrea, si uu danihiisa gaarka ah ugu fushado. Arrimaha aan xusnay, waxa ay si cad u muujinayaan in aan wax muuqato oo la taaban karo ka qaban Madaxwaynuhu arrinta la xariirta dhisidda ciidan qaran oo awood leh.
Madaxweynaha markii la doortay, waxaa hor-tabin uhaa dalka seddex arrin oo kala ah dhamaystirka dastuurka, dhisidda ciidan awood u leh difaaca qaranka, iyo hirgalinta doorasho qof iyo cod ah, seddexdaas arrin waxa ay ahayd in uu sal uga dhigo siyaasadda lagu shaqaynayo afarta sano, si loo helo dowlad xaqiijisa himilada shacabka. Madaxwaynuhu arrimaha aan soo sheegnay majirto mid uu wax la taaban karo ka qabtay, taa badalkeeda waxa uu ku mashquulay arrimo aan asaasi ahayn, sida faan, caga-jugleyn, caburin, iyo kacaameyn salka ku haya dhaqan kali talisnimo.
Seddexda arrin ee la rabay in Madaxweynaha uu hor-tabin ka dhigto waxa ay ahaayeen:
1. Dhamaystirka dastuurka : Dhamaystirka dastuurka, dowladdii midaan ka horaysay, wax la taaban karo ayeey ka qabatay, waxa ayna soo gaarsiiyay meel fiican, ayada oo la soo guddbiyay xulashooyin, sal looga dhigin karo wadah hadal dhexmara dowladda federaalka iyo dowladaha xubnaha ka ah, daneeyayaasha siyaasadeed, ururada bulshada rayidka iyo qaybaha kale ee bulshada, si ay u kala doortaan, dabadeeddna laga ansixiyo Baarlamaanka, ugu danbeeyna la galiyo afti dadweyne. Dib u eegistii Dastuurka waxa ay maanta maraysaa meeshii uu ugu yimid madaxweynaha. Taa badalkeeda waxa uu madaxweynuhu ku tuntay dastuurkii KGM ee uu ku dhaartay in uu ilaaliyo.
3. Doorasho qof iyo cod ah: Madaxweynuhu waxa uu xilka la wareegay iyada oo la qabatay doorasho dadban uu isagu xilka kula wareegay, lana diyaariyay sharciyo muhim u ah in loo gudbo doorasho qof iyo cod ah, sida sharciga lagu dhisay Guddiga madaxabaan ee doorashooyinka, iyo sharciga Axsaabta siyaasadda, waajibka saaran waxa uu ahaa maaliintii uu xilka la wareegay, in uu ka shaqeeyo sidii uu sanadka kowaad u diyaarin lahaa sharciga doorashooyinka heer federal, oo laga tashaday dhianacyada ay khuseeyso, maadaama uu yahay sharci siyaasadeed, oo lagu hagayo habka kala wareegidda xukunka, wadankeenuna ku jiro marxalad soo ka bashao, laakiin nasiib darro madaxweynuhu ilaa laga gaaro 2020, wax shaqo ah loo la taaban karo kama qaban sidii doorashadaas loo qaban lahaa. Taa badalkeeda waxa uu ka shaqeeyay in la ansixiyo, sharci loogu gogol xaarayo muddo kororsi dastuurka baalmarsan.
Hadda waxaa inoo muuqdo in Madaxwaynuhu uu ka shaqaynayo muddo kororsigii sharciga doorashada loogu gogol xaaray, laguna mashquulasanaa ka shaqayntiisa sanadihii ina dhaafay.
Haddaba Madaxweynaha iyo Xukuumadda waysay kalsoonida Baarlamaanka, waxa ay ku mashuuqlsanyihiin taagero ay ka raadiyaan baraha bulshada, iyo sidii sumcad dilid loogu samayn lahaa inta ka aragtida duwan, oo u sheegaya in Wadanka waddo khaldan ay ku wadaan.
Wadanka waxa uu hadda taaganyahay meel halis ah, sababtoo ah siyaasadda heshiis laguma aha, amnigana meesha uu gaaray waxaa tusaale u ah weerarkii Xabsiga Dhexe oo ah meesha Xamar ugu danbaysa oo laga filaayay Al-Shabaab in ay tagaan, dastuurka dhamaystirkiisana waa jug-jug meeshaada joog, dooorashadana warkeeda maba cadda ilaa hada.
Madaxweynaha waxaan kula talinayaa in uu iska casilo xilka uu hayo, maadaama uu ku fashilmay balanqaadyadii uu ummada Soomaaliyeed u sheegay 2017, si Soomaalidu aayaheeda kaga tashato. Hadii uu yeelayn oo uu kursigiisa jecelyahay, Dhuusamareeb in uu aado, kana shaqeeyo in doorashada heshiis laga gaaro. Nuuca doorashada ee lagu heshiiyana fuliyo, kana bixin marka uu Muqdisho ku soo laabto.
Dadka Soomaaliyeed waxaan u sheegayaa in ay laab la kaca iska daayan oo madaxda beenta iyo faanka la soo shir tagta ay hadda kadib ka feejignaadaan.
W/Q; Xildhibaan C/raxmeen Odowaa
