Laba maalin kadib Qaraxii October14 ayey sheegtay Laanta Afsomaliga ee VOA War ay kasoo xigatay Laamaha Sirdoonka oo sheegaya in Qaraxa loo waday Saldhiga Tababarka Ciidamada Somaliya ee Dawlada Turkey ka Furtay Muqdusho 30 September 2017, kadib Asbuuc Qaraxii ayey Warbaahinta Jazeera, Turkey iyo Caalamku wada sheegeen in Wararkaaas laga helay Laamaha Sirdoonku ay jiraan!.
Qormadaan kooban waxaan ku iftiiminaynaa Xiriika Somaliya & Turkey.
Dawlad kasta oo Caalamka ka jirta waxey ku tiirsantahay Dawlad ama Dawlado kale oo ka weyn dhanka awoodaha Ciidan, Dhaqaale, Aqoon iwn. Dawlad ama Dawlado kasta oo la dagaala Dawlad kale waxey jecelyihiin ama ku dadaalaan in la wada Go’doomiyo Dawladaas.
Somaliya waxey Boqortooyadii Cusmaaniyada ee Turkey ku tiirsaneed Qarnigii 18 aad iyo kasii hor intii uusan soo gelin Isticmaarkii reer Galbeedka Qarnigii 19 aad, waxeyna ka taageeri jirtay dhinacyada Horumarinta iyo Melateriga sida ku cad Taariikhda weli la xasuusto ee muuqata sida; dhismooyinka Biya-gelinta Berbera, Magaalooyinka Xeebaha Badweynta Hindiya iyo kaalmadii Meleteri ee Axmed Gurey iyo Sayid Maxamed.
Somaliya markii Isticmaarka reer Galbeedku Qabsaday, Boqortooyadii Cusmaaniyaduna dhacday Turkey mudo Qarni ku dhaw ayey ku koobneed Qowmiyada Turkey kaliya.
Somaliya markii ay Xorriyada qaadatay 1960, iyada oo aan heysan Ciidan, Dhaqaale iyo Aqoon ku filana dhismaha iyo difaaca Dawlad-nimada, kuna taala Mandiqada Geeska Afrika oo ay wada damcayaan; Afrikaan, Carab iyo Isticmaarkii reer Galbeedka oo ogaaday Khayraadka iyo Ahmiyada Somaliya.
Madaxdii Somalida xilligaas ay Hogaaminayeen M. Aadan Cadde iyo RW. Cabdirashiid AUN markii ay akhriyeen Khatarta ku gadaaman iyo Arxan la’aanta deriska Afrika, Carabta iyo gacan-bidixeenta reer Garbeedka ayey heshiis Taariikhi ah oo loo aayey lasoo galeen Midawgii Sofeeti, waxaana la dhihi karaa waa kan kaliya ee noo reebay Raadka iyo Magaca aan ku kasbanay Dawlad-nimada 1960 ilaa 1978, markii uu heshiiskaas noogu dhismay Ciidankii ugu Tayada badnaa Afrika iyo Hay’adihii kaabiyaasha Dawlada. 1978 ilaa 2017 waxaan dib ugu laabanay reer Galbeed, Carab iyo Afrika ay hogaaminayso IGAD.
Turkey Qarni kadib waxey Somaliya dib ugu soo laabatay 2011 kadib Musiibadii Abaartii ay dadka badan ku dhinteen;
1.- 2011 waxey kusoo gashay Gurmad Bani-aadam-nimo iyo ka jawaabida Saameyntii Musiibadii Abaarta, waxaa ka carooday Hay’adihii Gargaarka reer Garbeedka ay horkacayeen laamaha UN ka,: iyaga oo Caalamka u sheegi jiray in Somaliya ay tahay lama Galaay aan la tegi karin, wixii la siina-yana iyaga loogu dhiibo, kadib furitaankii M. Ordogan waxey qaadeen Colaad ah Iskaashiga Turkey-Somali!
2.- 2012 waxey bilaabeen Mashaariic horumarin sida; dhismaha Laamiyada, Isbitaalada, Iskuulada, Jaamadaha iwm. Waxaa ka carooday Carabta oo ay hogaaminayeen Khaliijka, oo aduunka ugu faani jiray in Somaliya ay ka wadaan Mashaariic horumarineed!.
3.- 2017 waxey fureen Saldhig dib loogu dhisayo Ciidankii Qaran ee Somaliya waxaa ka wada carooday oo hal mar ka wada qeyliyey reer Galbeed, Afrika iyo Carab sida aan ka dhageystay Dawlada Masar oo leh Amnigii Carabta ayaa Khatar ku jira!
Hadaba Qaraxyada iyo Dilalka Turkey ee Shabaab horey ayuu u jiray sidii isku daygii dhawr-jeer ee Safaarada iyo Diraarada Turkey iyo dilalkii Engneerada, Dhaqaatiirta iyo Samafalayaalkii lagu dilay Somaliya gaar ahaan Muqdisho. Lkn midkaan aad ayuu uga cuslaa kuwii hore, waana tan keentay shakiga ah in uu ka culus-yahay fal Shabaab kaliya.
Hadaba arimahaan ma keeni karaan in xiriirka labada Dal iyo labada Hogaan ay ka dhigto mid Adag oo sii Xoojiya Iskaashiga iyo iska Caabinta Cadawga diidan Horumarka iyo Iskaashiga labada Dal..?
W/Q: Maxamed Nuur Gacal
Wasiiru dowlihii hore arrimaha dibadda Somalia
