Muqdisho (Wadani Online) – Soomaaliya ayaa wajahaysa inay lumiso malaayiin doollar oo aan weli la isticmaalin, haddii aysan dedejin hirgelinta dib-u-habeynta maamulka dowladeed oo uu maalgelinayo Bangiga Horumarinta Afrika (AfDB).
Muddo 18 bilood ah kadib markii la bilaabay mashruuca Taageerada Hay’adaha Dowliga ah ee Maareynta Dhaqaalaha (ISEGP) oo lagu maalgeliyay $13 milyan, Soomaaliya waxay illaa hadda isticmaashay kaliya 15.2% lacagtaas. Tani waxay ku khasbaysaa Wasaaradda Maaliyadda Federaalka inay saddex jibbaarto xawaaraha kharash-garaynta bishii, si loo gaaro himilada mashruuca ee ku eg December 2026.
Warbixin uu Bankiga AfDB soo saaray bishii May 2025 ayaa sawir isugu jira horumar iyo caqabado ka bixinaysa mashruuca: dakhliga canshuuraha dalka ayaa sare u kacay ilaa 2.8% GDP-ga sanadka 2023, halka darajada isla xisaabtanka hay’adaha dowladda ee Soomaaliya ee tusmada Ibrahim Index ay gaartay 20.1%, taasoo ka sareysa heerkii bartilmaameedka ahaa ee 2026. Si kastaba ha ahaatee, khubarada falanqeeya dhaqaalaha ayaa ka digaya in kororkaasi uu ka dhashay tallaabooyin ku-meelgaar ah sida sixitaanka cashuuraha iyo dib-u-cabbirka GDP-ga, halkii ay ka iman lahaayeen isbeddello maamul oo joogto ah.
Inta badan wax-soo-saarka mashruuca ayaa weli ku jira marxalado hore. Kaliya hal natiijo oo ka mid ah 16-ka la qorsheeyay ayaa la dhameystiray—taasoo ah Istaraatiijiyadda Dakhliga Dhexe ee Muddada-Dhexe, oo la daahfuray 2024.
Warbixinta AfDB ayaa xaqiijinaysa in istaraatiijiyaddan ay sal u tahay saadaasha dakhliga ee 2025, isla markaana lagu sameeyay wadatashi lala yeeshay dowladda federaalka iyo daneeyayaasha muhiimka ah.
Qayb muhiim ah oo mashruuca ISEGP ka mid ah—casriyeynta xafiisyada canshuuraha gudaha ee dowlad-goboleedyada—ayaa wajahaya caqabado siyaasadeed.
Sida lagu sheegay warbixinta AfDB ee May 2025, naqshadaha hore ee xarumahan waxaa oggolaaday dhammaan dowlad-goboleedyada marka laga reebo Puntland, oo weli ka caga-jiidaysa ansixinta qorshaha guud ee dhexe.
Dib-u-dhaca waxaa loo sababeynayaa “is-faham la’aan siyaasadeed” oo u dhaxaysa Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Puntland.
Wasaaradda Maaliyadda Federaalka ayaa hadda wadahadallo la leh Puntland si ay u eegaan saameynta dhaqaale ee dib-u-dhacaas iyo sidii xal loo heli lahaa. Wadahadalladaas ayaa lagu ballamay in la soo afjaro ugu dambeyn 31-ka December 2025.
Haddii la xallin waayo, khilaafkan wuxuu si weyn u wiiqi karaa yoolalka mashruuca, gaar ahaan kuwa la xiriira sinnaan ku dhisan qeybinta kaabeyaasha dhaqaalaha iyo midnimo lagu dhisayo nidaamka uruurinta dakhliga dalka oo dhan.
Arrintan waxay si gaar ah u culus tahay maadaama dekedda magaalada Boosaaso ee ku hoos jirta Puntland ay si weyn uga qayb qaadato dakhliga kastamyada dowladda federaalka.
Haddii Puntland ka baxdo mashruuca, qiyaasihii muhiimka ahaa ee la xiriiray kordhinta dakhliga gudaha ayaa la burin karaa—kuwaasoo saldhig u ah saadaasha dakhliga 2025 ee lagu hago istaraatiijiyadda cusub ee muddada-dhexe.
Ilaa ansixinta Puntland la helo, looma gudbi karo qorsheyaasha faahfaahsan ee dhismaha iyo liisaska agabyada (BOQs) ee loogu talagalay xafiiska Boosaaso. Shirkadda Ecotech Ltd. oo loo xilsaaray qaybtaas ayaa shaqadeeda bilowday Agoosto 2024, waxayna dhameystirtay wadatashiyo hordhac ah oo ay la sameysay dowlad-goboleedyada kale. Si kastaba, horumarka Puntland wali waa hakad.
